Spot piyasa, nakit piyasası olarak bilinmektedir. Serbest piyasa ise, arz ve talep ilişkisine bağlı olan piyasadır. İki piyasanın kısa tanımı bu şekilde olmakla birlikte yatırımcılar piyasalar hakkında daha detaylı bilgiye sahip olmalıdır.
Ödemenin hızlı bir şekilde yapıldığı ve finansal aracın hemen teslim edildiği piyasadır. Spot işlemler en yaygın olarak kullanılan işlemlerdendir. Vadesi önceden belirlenen miktar, fiyat ve nitelikteki malın ve dövizin alım – satım işlemlerinin gerçekleştiği piyasadır.
Spot piyasayı örnekle açıklayacak olursak; bir mağazadan buzdolabı aldınız ve birkaç gün içerisinde sizlere teslim edilmektedir. Buzdolabının alındığı bu durum spot piyasa işlemi olarak tanımlanabilmektedir. Finansal varlıklar üzerinden örnek verecek olursak; Hisse senedi almak istersiniz ve tüm aracı kurumlarda fiyat aynıdır, güncel fiyat üzerinden işlem yapmak zorundasınızdır. Ürün için el değişimi iki gün içinde gerçekleşmektedir. Benzer işlemlerin yapıldığı piyasaya, spot piyasa denilmektedir.
Hisse senedini nereden alırsanız alın fiyatı aynı olacaktır. Buzdolabı alırken bu durum değişecektir. Buzdolabı alınan mağazanın kira bedeli, konumu ve çalışan maliyetleri spot fiyatına etki edebilmektedir.
Pazardaki ürünlerin fiyatlarını satıcı ve alıcı karşılıklı belirlemektedir. Devlet tarafından müdahale edilmeyen veya az müdahale edilen, arz – talep ilişkine dayalı bir piyasadır. Fiyat belirleme ve alım – satım işlemleri bu piyasada özgür bir şekilde belirlenmektedir. Bu piyasalarda tekelleşme imkanız denecek kadar azdır. Sürekli bir rekabet ortamı olduğu için tekelleşme oluşması imkansız olacaktır. Fiyatların iyi işlemesi, sağlıklı bir serbest piyasa anlamına gelmektedir.
Serbest Piyasaya Devlet Müdahalesi
Devletin serbest piyasadaki görevi; serbest piyasa mekanizmasının düzgün ve sağlıklı bir şekilde ilerlemesini sağlamaktır. Devletin tamamen müdahale etmediği hiçbir piyasa yoktur. Serbest piyasalarda tamamıyla serbest ve özgür değillerdir. Devletin pazarda oluşan denge fiyatına bir etkisi var ise, bunlar serbest piyasa olarak değerlendirilmektedir. Ekonomik krizler, işsizliğin artması ve sahtekarlık gibi piyasaya zarar verecek durumlarda, devlet serbest piyasaya müdahale edebilmektedir.
Serbest piyasa gibi serbest kur da bulunmaktadır. Döviz kuruna herhangi bir devlet müdahalesi yoktur. Serbest piyasa gibi piyasadaki arz ve talep ilişkisine göre belirlenen sistemdir.